Sayıştay raporundaki çarpıcı tespit! Kaynaklar kırsala değil büyük şirketlere gitti

El dokumaya değil makine dokumasına, taş işlemeye değil insan emeğinin olmadığı CNC tezgahlarının seri üretimine destek verilmiş. Sayıştay Başkanlığı Raporu’nda Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu tarafından verilen destekler amacı dışına sapmış, kırsalı geliştirmekten uzak.

 Sayıştay Başkanlığı 2022 yılı Denetim Raporu’nda Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK)’nun ‘Zanaatkârlık ve Katma Değerli Ürünler’ desteği uygulamasında ciddi hatalar yaptığı, desteklerin el sanatlarına değil endüstriyel üretime verildiği belirtildi.

Raporda Avrupa Birliği tarafından kırsal kalkınma için desteklenen IPARD II programının amacı dışında kullanıldı tespit edildi. Programın ‘kırsal nüfusun azalmasının tersine çevrilmesi’ amacından sapıldığı ifade edildi, yerinde incelemelerden örnekler verildi. Sayıştay Raporunda, ‘Zanaatkârlık ve Katma Değerli Ürünler Desteği Kapsamında Endüstriyel Üretimlerin de Desteklenmesi’ başlığı altında şu ifadeler kullanıldı:

“İl Koordinatörlükleri nezdinde yapılan incelemelerde, özellikle ‘Çiftlik Faaliyetlerinin Çeşitlendirilmesi ve İş Geliştirme’ adlı 302 No.’lu Tedbir kapsamında verilen 302-3 Sektör Kodlu ‘Zanaatkârlık ve Katma Değerli Ürünler’ desteği uygulamasında ciddi hatalar yapıldığı ve AB fonları ile birlikte eş finansman modeli gereğince ulusal bütçeden verilen desteklerin, amacı dışındaki alanlarda yapılan yatırımlarda kullandırıldığı anlaşılmıştır.”

DOKUMA OSB’DE MAKİNELERLE YAPILIYOR

İncelemelerde, Denizli ve Afyonkarahisar illerinde, ‘Zanaatkârlık ve Katma Değerli Ürünler’ ürettiği belirtilen ve ‘dokumacılık’, ‘taş işleme’, ‘cam eşya’ üretimi alanında faaliyet gösteren işletmeler yerinde görüldü. Dokumacılık alanında, Denizli’de ziyaret edilen firmaların ekseriyetinin Denizli Organize Sanayi Bölgesinde yer alan firmalar olduğu ve bu firmaların, aldığı destek ile temin ettiği ve çoğunluğu yabancı menşeli olan makinalarda, çözgü levendi de denilen büyük bobinlerde yer alan iplikten kumaş dokuduğu, nihai ürün üretmediği ve yarı mamul madde üreterek dokunmuş bu kumaşa ihtiyaç duyan havlu ve bornoz üreticilerine tedarik sağladığı anlaşıldı. Raporda, “Burada yapılan üretimin, tüm yönleri ile endüstriyel bir üretim olduğunu söylemekte hiçbir beis bulunmamaktadır.” denildi.

DESTEKLER BÜYÜK İŞLETMELERE

Raporda hatalı uygulamaların yalnızca Denizli ilinde verilen desteklerle sınırlı olmadığı, bu sektör kapsamında verilen desteklerin hemen hepsinin büyük işletmelerde gerçekleştirilen fabrikasyon üretimler için verildiği, faydalanıcıların daha ziyade büyük markalara fason üretim gerçekleştirdiği ifade ediliyor. Raporda, TKDK tarafından hazırlanan Uygun El sanatları Listesi’nde ‘dokumacılık’ sanatının, “Mendil, puşu, Trabzon giysisi, peştamal, el yazmalı başörtüsü, Vezirköprü giysisi gibi yün, pamuk ve ipek iplikleri kullanarak bir tezgâhta kumaşın yaratılması.” olarak tanımlandığı hatırlatılıyor. Raporda şöyle deniliyor: “…Söz konusu destek türü ile sadece ekonomik değil, toplumsal ve kültürel sonuçlar da hedeflenmiştir. Bu yönüyle bakıldığında, hem o kırsal bölgede öteden beri üretilen ve toplumun kültürel mirası olma niteliğiyle önem arz eden ve o bölgeyle özdeş, hatta belki bu yönüyle çoğunlukla coğrafi işarete konu ürünlerin yok olmasının önlenerek gelecek nesillere aktarılmasının sağlaması hem de bunun, söz konusu faaliyetlerin ekonomik bir değere dönüştürülerek gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. “…Bu çerçeveden bakıldığında, TKDK tarafından yapılmış söz konusu bu tanım ile verilen destekle kurulmuş tesis ve o tesiste yapılan üretim arasında en küçük bir benzerlik bulmak ya da illiyet bağı kurmak mümkün değildir.”

‘CNC TEZGAHLARINDA İNSAN MÜDAHALESİ YOK’

Raporda Afyonkarahisar’da taş işleme alanında incelenen işletmelerde yapılan incelemelere de yer verildi. İşin, ocaktan gelmiş tonlarca ağırlığındaki büyük mermer ve traverten blokların kesilerek, bunların inşaatlarda yer ve duvar kaplaması olarak kullanılan mermer ve traverten plakalara dönüştürüldüğü ya da CNC takım tezgâhlarında, başta geometrik tasarımlar olmak üzere pek çoğu yurt dışından alınan, villa ya da otel inşaatlarına özel siparişler için çalışıldığının anlaşıldığı belirtiliyor.

Raporda, ‘Uygun El Sanatları Listesi’ndeki tanımlar hatırlatılarak, “Uygun Harcamalar Listesi’nde CNC takım tezgâhı başta olmak üzere endüstriyel üretim makinalarına yer verilmiş olması, kaynakların yanlış yerde kullanılması bağlamında maliyeti yüksek bir çelişkidir. Hiç kuşku yok ki burada kastedilen maliyet, bahse konu tezgahların maliyeti değil yapılan hatanın devlete olan maliyetidir. Zira CNC tezgâh, sadece anlamı itibarıyla bile bu yaklaşımımızı doğrular mahiyettedir. …CNC, emek yoğun bir imalat sürecini değil, insan faktörünün etkin olmadığı bir imalat sürecini ifade eder. Hatta CNC tezgâhları, bilgisayara yüklenmiş tasarımların, üretim esnasında insan müdahalesi söz konusu olmaksızın seri ve hassas biçimde üretilmesinin sağlandığı araçlardır.” denildi.

TAŞ İŞLEME SANATI…

TKDK’nın ‘Uygun El Sanatları Listesi’nde yer verilen ‘taş işleme’ bahsinde, taş işleme sanatında kullanılan taş, oyma, röliyef ve kazıma gibi farklı inşaat tekniklerine göre sınıflandırılabilir. Süsleme unsurları genelde bitkiler, geometrik tasarımlar ve yazıdır. Geleneksel mimaride, taş işleme iç ve dış duvarların inşaat ve dekorasyonunda önemli rol oynar. Diğer yaygın kullanım mezar taşları, el değirmeni ve mozaik taş sanatı…

NÜFUS KIRSALA DEĞİL ŞEHRE KAYAR

Raporda programın uygulanmasında sapmanın ortaya çıktığı belirtilerek, şöyle denildi:

“Desteğe konu faaliyetlerin sürdürüldüğü alanların önemli bir bölümü, raporumuzun ilgili bölümünde de belirttiğimiz gibi gerçek anlamda kırsal alan olmayıp, kent kavramı içerisinde sayılacak yerlerdir. İşte bu sebeple, şehir merkezi vasfı taşıyan yerlerde bulunan, verilen bu desteklerle de geliştirilen iş faaliyeti ve artırılan istihdam ile gerçek anlamda kırsal sayılacak yerlerdeki nüfusun buralara kaymasına yol açıldığını söylemek hatalı bir tespit olmayacaktır.”

‘HAMMADDE KULLANILMAMIŞ’

Sayıştay Raporu’nda Denizli’de ‘Cam eşya’ alanında faaliyet gösteren bir işletmenin web sayfası ya da katalogları bulunmadığı, firmanın belli bir ürün çalışmadığı fakat sipariş usulü çalışarak 16 bin çeşit ürüne ilişkin siparişleri karşıladığı belirtiliyor. Üretilen ürünlerin şarap kadehi, viski şişesi, vazo tarzındaki ürünler olduğu belirtilerek, şöyle denildi:

“Firmanın hammaddeden üretim yapmadığı, üretilmiş cam eşya üzerinde kesme, rodaj, marka basımı ve en nihayet parlatma gibi işlemler yaptığı; müşteri profili incelendiğinde ise aralarında ülkenin bu konuda öncü ve lider kuruluşunun da olduğu büyük markalara fason üretim gerçekleştirdiği anlaşılmıştır. …Söz konusu bu işletmede de yapılan üretimin endüstriyel üretim olduğu tereddüde yer bırakmayacak ölçüde açıktır.”